प्रजननक्षमतेवर अनेक घटकांचा प्रभाव पडतो, ज्यात कॅन्सर एक महत्त्वाचा घटक आहे. कॅन्सर आणि त्याच्या उपचारांचा पुरुषांच्या स्पर्मच्या आरोग्यावर खोलवर परिणाम होऊ शकतो. काहीवेळा ही कमी तात्पुरती असते तर काही वेळा कायमची. जीवनशैलीचे प्रजननक्षमतेवर होणारे परिणाम अनेकांना माहित असतात, परंतु कॅन्सरचे परिणाम तुलनेने कमी समजले जातात. कॅन्सर झालेल्या पुरुषांसाठी, प्रजननक्षमतेवरील परिणामाची चिंता देखील त्यांच्या आजारासारखीच त्रासदायक असू शकते. या ब्लॉगमध्ये आपण कॅन्सरचा पुरुषांच्या प्रजननक्षमतेवर, विशेषतः स्पर्म काउंटवर होणारा परिणाम समजून घेऊ आणि प्रजननक्षमतेचे रक्षण करण्याचे पर्याय पाहू.

१. कॅन्सर पुरुषांच्या प्रजननक्षमतेवर कसा परिणाम करतो?

कॅन्सरच्या प्रकारानुसार आणि त्याच्या स्थितीनुसार तो थेट किंवा अप्रत्यक्षपणे प्रजननेंद्रियांना प्रभावित करू शकतो. अंडकोष, प्रोस्टेट आणि पिट्यूटरी ग्रंथीचे कॅन्सर हे प्रजननक्षमतेवर थेट परिणाम करणारे असतात. याशिवाय, इतर प्रकारचे कॅन्सरदेखील संपूर्ण शरीराच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम करू शकतात, ज्यामुळे हार्मोन्समध्ये असंतुलन येते, लिंगवासन कमी होते, थकवा येतो, आणि परिणामी प्रजननक्षमतेवर परिणाम होतो.

कॅन्सरमुळे पुरुषांच्या प्रजननक्षमतेत येणाऱ्या अडचणींमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• स्पर्म काउंटमध्ये घट: प्रजननेंद्रियांना थेट प्रभावित करणारे कॅन्सर स्पर्म काउंट कमी करू शकतात, ज्यामुळे गर्भधारणा करणे अवघड होते.
• हार्मोनल असंतुलन: पिट्यूटरी ग्रंथीसारख्या अंतःस्रावी ग्रंथीवर परिणाम करणाऱ्या कॅन्सरमुळे हार्मोन्सचे असंतुलन होऊन स्पर्म उत्पादनावर परिणाम होतो.
• उत्सर्जनातील अडचण: काहीवेळा कॅन्सरमुळे मज्जासंस्थेवर परिणाम होऊन स्पर्म उत्सर्जनात अडथळा येऊ शकतो.

२. कॅन्सर उपचारांचा स्पर्म काउंटवर होणारा प्रभाव

कॅन्सरवर उपचार करताना वापरले जाणारे कीमोथेरपी, रेडिएशन, आणि शस्त्रक्रिया हे उपचार कॅन्सर पेशींवर परिणाम करण्यासोबतच इतर वेगाने वाढणाऱ्या पेशींवरही परिणाम करतात, ज्यात स्पर्म पेशींचा समावेश होतो.

कीमोथेरपी

कीमोथेरपीत वेगाने वाढणाऱ्या पेशींवर उपचार केला जातो, आणि स्पर्म पेशी देखील जलद गतीने विभाजित होतात, त्यामुळे कीमोथेरपीमुळे हे पेशी अधिक प्रभावित होऊ शकतात.

• तात्पुरती वंध्यत्व: काही पुरुषांमध्ये उपचारानंतर काही काळासाठी स्पर्म काउंट कमी होतो, परंतु नंतर ते सामान्य होऊ शकते.
• कायमची वंध्यत्व: दुर्दैवाने, काही औषधे किंवा उच्च डोसची कीमोथेरपी अंडकोषातील स्पर्म-निर्माण करणाऱ्या पेशींवर कायमचे नुकसान करू शकतात.

रेडिएशन थेरपी

पेल्विक भागाजवळ रेडिएशन केल्यास प्रजननक्षमतेवर गंभीर परिणाम होऊ शकतात:

• अंडकोषावर थेट नुकसान: अंडकोषाजवळ रेडिएशन दिल्यास ते थेट स्पर्म पेशींना हानी पोहोचवते.
• जनुकांवर प्रभाव: रेडिएशनमुळे स्पर्म डीएनएमध्ये बदल होऊ शकतो, ज्यामुळे कॅन्सरनंतर गर्भधारणेच्या काळात समस्या येऊ शकते.

शस्त्रक्रिया

अंडकोषातील कॅन्सरमध्ये अंडकोष काढल्यास प्रजननक्षमतेवर थेट परिणाम होतो. तसेच, प्रोस्टेट किंवा मूत्राशयाच्या शस्त्रक्रियेचा परिणाम उत्सर्जन प्रक्रियेतही होऊ शकतो.

३. स्पर्म काउंटवर परिणाम करणारे कॅन्सरचे प्रकार

खालील कॅन्सर प्रकारांचा स्पर्म काउंटवर अधिक परिणाम होतो:

• अंडकोषाचा कॅन्सर: या कॅन्सरमुळे अंडकोष, म्हणजेच स्पर्म निर्माण करणाऱ्या ठिकाणी थेट परिणाम होतो.
• प्रोस्टेट कॅन्सर: प्रोस्टेट कॅन्सरवरील उपचार, विशेषतः शस्त्रक्रिया, उत्सर्जन प्रक्रियेवर परिणाम करू शकतात.
• ल्यूकेमिया आणि लिम्फोमा: रक्ताचे कॅन्सर जास्त कीमोथेरपी आणि रेडिएशन उपचार घेणे आवश्यक असतात, ज्यामुळे स्पर्म उत्पादनावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो.

४. कॅन्सर उपचारानंतर स्पर्म काउंट सुधारू शकतो का?

कॅन्सर उपचारानंतर स्पर्म काउंट सुधारण्याची शक्यता विविध घटकांवर अवलंबून असते:

• उपचाराचा प्रकार आणि कालावधी: काही औषधे दीर्घकालीन वंध्यत्व निर्माण करतात. कमी कालावधीचे उपचार कमी प्रभावी असू शकतात.
• रुग्णाचे वय: तरुण रुग्णांमध्ये उपचारानंतर प्रजननक्षमता पुनर्स्थापित होण्याची शक्यता अधिक असते.
• कॅन्सरचा प्रकार: प्रजननेंद्रियांचे कॅन्सर दीर्घकालीन प्रजननक्षमतेच्या समस्यांना कारणीभूत ठरू शकतो.

काही रुग्णांमध्ये काही महिन्यांतच स्पर्म काउंट सुधारण्यास सुरुवात होऊ शकते, तर काही वेळेस पुनर्संचयला काही वर्षे लागू शकतात.

५. कॅन्सर निदानानंतर प्रजननक्षमता जतन करण्याचे पर्याय

कॅन्सर निदानानंतर उपचार सुरू करण्यापूर्वी पुरुषांनी प्रजननक्षमतेचे रक्षण करण्याच्या पर्यायांवर विचार करावा. यामध्ये खालील पर्यायांचा समावेश होतो:

• स्पर्म बँकिंग: हा प्रजननक्षमता जतन करण्याचा सर्वात सामान्य पर्याय आहे. यामध्ये स्पर्मचे नमुने गोळा करून फ्रीझ केले जातात.
• टेस्टिक्युलर स्पर्म एक्स्ट्रॅक्शन (TESE): स्पर्म नसल्यास अंडकोषातून थेट स्पर्म काढले जातात.
• हार्मोनल थेरपी: कॅन्सर उपचारादरम्यान हार्मोनल थेरपीद्वारे स्पर्म उत्पादन संरक्षित करण्याचा प्रयत्न केला जाऊ शकतो, जरी हा पर्याय कमी वापरला जातो.

६. कॅन्सरनंतर प्रजननक्षमतेबद्दल काय जाणून घ्यावे?

कॅन्सर उपचारानंतर सर्व पुरुष वंध्य होत नाहीत. काही पुरुषांमध्ये नैसर्गिकरित्या गर्भधारणा करण्यासाठी पुरेसा स्पर्म असतो, तर इतरांना काही अडचणी येऊ शकतात. जे आधीच स्पर्म संरक्षित करतात, त्यांच्यासाठी IVF किंवा ICSI सारख्या सहाय्यक प्रजनन तंत्रांचा वापर करून गर्भधारणेची शक्यता वाढवू शकतो.

निष्कर्ष

कॅन्सर आणि प्रजननक्षमतेतील संबंध गुंतागुंतीचे आहेत, परंतु संभाव्य धोके समजून घेतल्यास पुरुषांना प्रजननक्षमता जतन करण्यासाठी योग्य निर्णय घेण्यास मदत होते. जर तुम्हाला किंवा तुमच्या प्रियजनांना कॅन्सरची चिंता असेल आणि प्रजननक्षमतेबद्दल काळजी असेल, तर प्रजनन विशेषज्ञांशी चर्चा करा आणि उपचारादरम्यान व नंतर तुमच्या प्रजनन आरोग्याचे रक्षण करण्याचे पर्याय शोधा.