IVF म्हणजे अवघड प्रवास का?- डॉ. सुलभा पवार

परिचय

IVF (इन विट्रो फर्टिलायझेशन) ही पद्धत आज अनेक जोडप्यांसाठी वंधत्वावर मात करण्याचा एक आशेचा किरण ठरली आहे. मात्र, या प्रक्रियेस सुरुवात करताना अनेकांना प्रश्न पडतो: IVF ही प्रक्रिया कठीण आहे का? या प्रक्रियेत वैद्यकीय, मानसिक आणि आर्थिक बाजूंवर लक्ष केंद्रित करावे लागते. या ब्लॉगद्वारे डॉ. सुलभा पवार, (स्त्रीरोगतज्ञ आणि प्रसूतीतज्ञ, PCOS आणि फर्टिलिटी क्लिनिक, उच्च जोखमीची गर्भधारणा काळजी, कॅन्सर केअर) या IVF प्रक्रियेतील प्रत्येक टप्प्याचे आणि त्यामागील भावना स्पष्ट करतील, ज्यामुळे हा प्रवास तुमच्यासाठी समजून घेणे सोपे होईल.

IVF म्हणजे काय?

IVF म्हणजे एका स्त्रीच्या अंड्याचे (Egg) आणि पुरुषाच्या शुक्राणूंचे (Sperm) शरीराच्या बाहेर प्रयोगशाळेत मिश्रण करून गर्भ तयार करणे. हा गर्भ नंतर गर्भाशयात (Uterus) ठेवला जातो. खालील समस्यांसाठी IVF शिफारस केली जाते:

• फॅलोपियन ट्यूब्समध्ये अडथळे किंवा नुकसान
• कमी शुक्राणू संख्येमुळे वंधत्व
• वंधत्वाचे अनिश्चित कारण
• वयाशी संबंधित प्रजनन समस्यांमुळे अडचण
• PCOS सारख्या हार्मोनल समस्या

प्रक्रिया जटिल वाटली तरी ती अनेक जोडप्यांना पालकत्वाचा आनंद देते.

IVF प्रक्रिया: प्रत्येक टप्पा समजून घ्या

1. प्रारंभिक सल्लामसलत (Initial Consultation)
   • काय अपेक्षा करायची? डॉक्टर तुमचा वैद्यकीय इतिहास तपासतील, आवश्यक चाचण्या करतील आणि प्रजननाविषयी तुमच्या ध्येयांवर चर्चा करतील.
   • भावनिक बाजू: हा टप्पा अनेकांसाठी थोडा गोंधळवणारा असतो. मात्र, विचारलेला प्रत्येक प्रश्न तुम्हाला प्रक्रियेत आत्मविश्वास देतो.
2. अंडाशय उत्तेजन (Ovarian Stimulation)
   • वैद्यकीय भाग: हार्मोनल इंजेक्शन्सद्वारे अंडाशयांना (Ovaries) एकाचवेळी अनेक अंडी तयार करण्यास प्रवृत्त केले जाते.
   • अडचणी: वारंवार होणाऱ्या अल्ट्रासाऊंड आणि रक्त तपासण्या वेळखाऊ ठरू शकतात. काही स्त्रियांना सूज किंवा मूड बदल जाणवतो.
3. अंडे काढणे (Egg Retrieval)
   • प्रक्रिया: अंडाशयातून अंडी बाहेर काढण्यासाठी सौम्य भूल देऊन किरकोळ शस्त्रक्रिया केली जाते.
   • भावनिक बाजू: प्रक्रिया कमी त्रासदायक असली तरीही काहींसाठी ताणदायक वाटू शकते.
4. फर्टिलायझेशन आणि भ्रूण संवर्धन (Fertilization and Embryo Culture)
   • प्रयोगशाळा प्रक्रियेचा भाग: काढलेली अंडी शुक्राणूसह मिसळली जातात.
   • महत्वाचे: सर्व अंडी फलित होत नाहीत, आणि प्रत्येक भ्रूण योग्यरीत्या विकसित होत नाही. हा नैसर्गिक भाग आहे.
5. भ्रूण हस्तांतरण (Embryo Transfer)
   • प्रक्रिया: निवडलेला भ्रूण गर्भाशयात ठेवण्यासाठी पातळ कॅथेटरचा वापर केला जातो.
   • भावनिक बाजू: या प्रक्रियेनंतरचा प्रतीक्षा कालावधी जोडप्यांसाठी सर्वात आव्हानात्मक ठरतो.
6. गर्भधारणा चाचणी (Pregnancy Test)
   • महत्त्वाचा क्षण: दोन आठवड्यांनी रक्तचाचणीद्वारे भ्रूण गर्भाशयात रुजला आहे का, हे निश्चित होते.
   • आत्मसंयम: निकाल काहीही असला तरी मानसिक आधार अत्यावश्यक असतो.

IVF प्रक्रियेतील आव्हाने

1. वैद्यकीय आव्हाने
   • प्रत्येकच चक्र यशस्वी होते असे नाही.
   • औषधोपचारांमुळे काही वेळा ओव्हेरियन हायपरस्टिम्युलेशन सिंड्रोम (OHSS) होऊ शकतो.
2. भावनिक ताण
   • प्रक्रिया सुरु असताना चढ-उतार सहन करावे लागतात.
   • अपयशाची भीती सतत जाणवत राहते.
3. आर्थिक विचार
   • IVF महागडे ठरू शकते, विशेषतः अनेक चक्रांची आवश्यकता असल्यास.
4. शारीरिक त्रास
   • हार्मोनल इंजेक्शन आणि अंडे काढण्याच्या प्रक्रियेमुळे किरकोळ त्रास होऊ शकतो.

IVF विषयीच्या गैरसमजुती

1. “IVF ने हमखास यश मिळते.”
   IVF चे यश वय, अंड्यांची गुणवत्ता आणि आरोग्य यासारख्या कारणांवर अवलंबून असते.
2. “प्रक्रिया वेदनादायक असते.”
   बहुतांश टप्पे कमी त्रासदायक असतात आणि कोणताही त्रास व्यवस्थापित करता येतो.
3. “IVF मुळे एकावेळी एकापेक्षा जास्त मूल जन्माला येते.”
   सध्याच्या प्रगत तंत्रांमुळे एकाच भ्रूण हस्तांतराचा पर्याय निवडता येतो, ज्यामुळे जुळ्यांचे किंवा तिळ्यांचे प्रमाण कमी होते.

IVF प्रवास सुलभ कसा करावा?

1. स्वतःला माहिती द्या
   प्रत्येक टप्प्याची माहिती घेतल्याने भीती कमी होते आणि निर्णय घेणे सोपे होते.
2. मजबूत आधार प्रणाली तयार करा
   तुमच्या भावना कुटुंबीय, मित्र किंवा समुपदेशकाशी शेअर करा.
3. योग्य तज्ञ निवडा
   डॉ. सुलभा पवार यांसारख्या अनुभवी डॉक्टरांकडून योग्य मार्गदर्शन व काळजी मिळू शकते.
4. निरोगी जीवनशैली स्वीकारा
   • संतुलित आहार घ्या.
   • धूम्रपान आणि मद्यपान टाळा.
   • मानसिक ताण कमी करण्यासाठी योगसाधना करा.
5. सकारात्मक रहा
   स्वतःच्या हातात असलेल्या गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करा आणि गरज भासल्यास व्यावसायिक मदत घ्या.

खऱ्या आयुष्यातील अनुभव: IVF मध्ये आशा शोधताना

IVF चा प्रवास पूर्ण करणाऱ्या जोडप्यांच्या प्रेरणादायक कथा तुमच्यासाठी प्रोत्साहन ठरू शकतात. त्यांच्या अनुभवांमुळे प्रक्रियेविषयी माहिती मिळते आणि तुमचा आत्मविश्वास वाढतो.

निष्कर्ष

IVF ही एक गुंतागुंतीची प्रक्रिया असली तरी ती अनुभवसंपन्न डॉक्टरांचे योग्य मार्गदर्शन, मानसिक तयारी आणि सकारात्मक दृष्टिकोनाने सुलभ करता येते.
डॉ. सुलभा पवार सांगतात की, आव्हाने असली तरी पालकत्वाचा आनंद या सगळ्या अडचणींवर मात करतो.

जर तुम्ही IVF चा विचार करत असाल, तर स्वतःला माहितीने सुसज्ज करा, सकारात्मकतेने स्वतःला घेरून घ्या आणि प्रक्रियेवर विश्वास ठेवा. पालकत्व हा काहींसाठी आव्हानात्मक प्रवास असतो, पण त्या प्रवासाचे अंतिम ठिकाण प्रत्येक क्षणाला अर्थ देणारे ठरते.