सुदैवाने, IVF प्रक्रियेमध्ये योग्य खबरदारी घेतल्यास हा धोका खूप कमी केला जाऊ शकतो.
चला तर पाहूया, IVF मध्ये गर्भबाह्य गर्भधारणा टाळण्यासाठी कोणती काळजी घ्यावी.

गर्भबाह्य गर्भधारणा म्हणजे काय?

जेव्हा गर्भधारणा गर्भाशयाच्या बाहेर होते – मुख्यतः फॅलोपियन ट्यूबमध्ये – तेव्हा तिला गर्भबाह्य गर्भधारणा (Ectopic Pregnancy) म्हणतात. या स्थितीत भ्रूण व्यवस्थित वाढू शकत नाही आणि गर्भधारणा टिकवणे धोकादायक ठरते.

IVF करताना गर्भबाह्य गर्भधारणा का होते?

जरी IVF मध्ये भ्रूण थेट गर्भाशयात ठेवला जातो, तरीही काही कारणांमुळे तो फॅलोपियन ट्यूबकडे जाऊन तिथेच रोवला जाऊ शकतो:

• ट्यूबमधील पूर्वीचे इन्फेक्शन किंवा नुकसान

   

• चुकीच्या पद्धतीने भ्रूण स्थानांतर (embryo transfer)

   

• गर्भाशयातील आकुंचनामुळे भ्रूण मागे सरकणे

   

• एकावेळी एकापेक्षा जास्त भ्रूण ट्रान्सफर करणे

   

IVF मध्ये गर्भबाह्य गर्भधारणा टाळण्यासाठी ७ महत्त्वाचे उपाय

१. फॅलोपियन ट्यूबची तपासणी

IVF करण्याआधी फॅलोपियन ट्यूबमध्ये अडथळा, इन्फेक्शन किंवा द्रव (Hydrosalpinx) आहे का हे तपासले पाहिजे. आवश्यकता असल्यास ट्यूब काढून टाकणे किंवा बंद करणे हा एक उपाय असू शकतो.

२. अचूक भ्रूण ट्रान्सफर तंत्रज्ञान

अल्ट्रासाउंडच्या मार्गदर्शनाखाली भ्रूण गर्भाशयाच्या मध्यभागी ठेवला जातो, जेणेकरून तो ट्यूबमध्ये जाण्याचा धोका कमी होतो.

३. ब्लास्टोसिस्ट स्टेजचा भ्रूण वापरणे

पाचव्या दिवशीचा भ्रूण (Blastocyst) गर्भाशयात व्यवस्थित रोवण्याची शक्यता जास्त असते, त्यामुळे त्याचा वापर केल्यास धोका कमी होतो.

४. एका भ्रूणाचाच ट्रान्सफर (Single Embryo Transfer)

एका पेक्षा जास्त भ्रूण ट्रान्सफर केल्यास धोका वाढतो. म्हणून शक्यतो Single Embryo Transfer करावा.

५. गर्भाशय आकुंचन टाळण्यासाठी काळजी

भ्रूण ट्रान्सफर करताना सौम्य पद्धती वापरावी आणि आवश्यक असल्यास हार्मोनल सपोर्ट (जसे प्रोजेस्टरॉन) देण्यात यावा.

६. हार्मोन पातळींचे योग्य नियंत्रण

IVF प्रक्रियेदरम्यान इस्ट्रोजेन आणि इतर हार्मोन्स योग्य प्रमाणात ठेवले गेले पाहिजेत. त्यामुळे अति उत्तेजना होऊन भ्रूण चुकीच्या ठिकाणी जाण्याचा धोका टाळता येतो.

७. लवकर प्रेग्नंसी तपासणी

IVF नंतर बीटा-hCG चा रिपोर्ट व वेळेवर अल्ट्रासाउंड केल्याने गर्भाशयातच भ्रूण आहे का हे लवकर कळते व गर्भबाह्य स्थिती लवकर ओळखता येते.

गर्भबाह्य गर्भधारणेची लक्षणे कोणती?

IVF झाल्यानंतर ही लक्षणे आढळल्यास तातडीने डॉक्टरांशी संपर्क साधा:

• खूप तीव्र पोटदुखी

   

• योनीतून रक्तस्राव

   

• खांद्यात वेदना

   

• चक्कर येणे, अशक्तपणा
  

IVF करताना गर्भबाह्य गर्भधारणा होणे दुर्मिळ असले तरी गंभीर बाब आहे. मात्र योग्य वैद्यकीय काळजी, अचूक भ्रूण ट्रान्सफर, व नियमित तपासण्या केल्यास हा धोका अत्यंत कमी करता येतो.

तज्ज्ञ डॉक्टरांची निवड, अनुभवी IVF केंद्र आणि नियोजित उपचार हीच सुरक्षित गर्भधारणेची गुरुकिल्ली आहे.